Sabemos da
existencia dos deuses que adoraban as xentes dos castros galaicos polos altares
de pedra onde se gravaron os seus nomes. Foi logo da conquista romana da
Gallaecia, a partir do século II, cando certos membros das trebas que poboaban
os castros asimilan hábitos romanos, entre eles a escritura e a adopción do
gusto romano polas aras ou altares para realizar os ritos a súas divindades. As
aras mostran os nomes dos oferentes devotos, os dos seus deuses, os epítetos
(adxectivos que amosan as características do deus) e a fórmula de adoración co
que o devoto ofrece o altar á divindade. Os poboadores dos castros pasan de facer
os seus ritos e sacrificios en altares
pétreos, nos outeiros ou penedos e nos bosques a facelos nas aras.
 |
| Castro Leiro (Besamaño), a 4.5 km. de Romai Vello |
Certos deuses son
os que convocan máis mobilización de devotos galaicos, as festas ou feiras na
súa honra reúnen en comuñón pagá ás trebas de castros propios e veciños, a
arqueoloxía e as fontes antigas dan pistas desas reunións ou asembleas:
José Suarez acaba
de publicar os seus estudios sobre o Castro do Monte do Facho de Donón
(Cangas). Na cima do castro atopáronse no século XX un bosque de aras
galaico-romanas dedicadas ao Deus Lar Breo dos séculos III-IV, nas escavacións
do ano 2008 o equipo de Suárez achou, na zona alta do castro, catro estruturas
con altares no seu interior que farían a función de templos de diferentes divindades castrexas, na zona inferior do
castro sitúanse estruturas de maior dimensión que acollerían outro tipo de
ritos; as reunións e os banquetes.
Castro de Donón tería unha función relixiosa, asemblearia e de reunión, a el peregrinarían @s galaic@s dende a súa fundación nos séculos IX a. C. ata o seu
abandono no IV d. C..
 |
| Casa do Consello. Citania de Briteiros Foto do blog; oestrymnio.blogspot.com.es |
Balboa[1] e Blanca
García[2] refiren
varios castros onde apareceron estruturas
para reunións e banquetes coma as que sacou á luz Suárez no Castro de
Donón: Sanfins (Paços de Ferreira), Britelos e Monte Mozinho (Penafiel), Briteiros
(Portugal) ten un banco corrido de 34 m pegado á parede, San Cibrán de Las
(medía 11 x 6 m) e Santa Trega na Gallaecia Bracarensis, Viladonga, o chamado Templo do Ídolo fálico de Elviña (A Coruña), Torroso e
Baroña (medía 10.30 x 4.25 m) na Gallaecia Lucensis e Pendía (que medía 14 x 7
m) e Coaña na Gallaecia Asturicensis. No 2011 aparece outra estrutura
semellante no Castro de Leiro (Besamaño, Ribadumia), nesta, no nivel de
ocupación máis antigo (S. V a. C.) os arqueólogos atoparon unha cunca que, segundo Rafael Rodríguez director da escavación, trataríase dun obxecto
relacionado cos ritos relixiosos fundacionais do castro. Este castro é testemuña da guerra de conquista romana na Gallaecia do século I a.C.
Estrabón,
xeógrafo grego do século I, alude ás comidas que celebraban os pobos do norte
da península ibérica en bancos corridos e nas que se pasaban os alimentos
segundo o rango e idade[3], serían
os banquetes das asembleas posteriores aos ritos de sacrificio de prisioneiros
e animais[4].
Pero para qué,
por qué e cando se reunían os castrexos neses recintos?, Rosa Brañas[5] indaga
nesas reunións - asembleas e as relaciona co nome dun deus galaico;
 |
| Ara a Coso de Logrosa |
Coso -por aí adiante tamén chamado Cosus, Cossue, Cusus- sabemos del polas aras ou altares galaico-romanos dedicados
a esta divindade, era considerado deus da guerra ao ir en varias aras acompañado
do epíteto latino Mars (Marte, deus
romano da guerra, da primavera, da agricultura e protector da vida nos campos).
Foi unha divindade adorada en toda a Gallaecia
pero sobre todo no Conventus Lucensis:
* Coso Domino Aeb(ura) Ati (filia) Cil(ena) exs voto p(osuit)[6]
(no Museo do Pobo Galego). Ao (deus) Coso,
o noso Señor, púxolle (esta ara) Aebura, filla de Atius, do pobo dos Cilenos, porque o tiña prometido.
Apareceu enterrada nunha finca preto da igrexa
de Santa Eulalia de Logrosa (Negreira),
no atrio desta igrexa encontráronse unha ara a Xúpiter, unha estela funeraria
aos Deuses Manes e abundante cerámica romana, moi preto dela apareceu outra ara
a Xúpiter e un pouco máis apartada a ara dedicada a Coso.
A igrexa de Santa
Eulalia encóntrase illada sobre un suave outeiro a 120 metros do núcleo da
parroquia e situada a 300 metros do Castro de Logrosa (no castro localizáronse
dúas estatuas moi bastas cortadas polo ventre). Semella un claro exemplo de
cristianización, que poida que se remonte a finais do século IV-V[7], da
relixión pagá dunha villae romana.
 |
| Igrexa de Santa Eulalia de Logrosa |
En Logrosa vese
claramente a convivencia de dúas divindades supremas; a indíxena Coso que é
considerado Dominus (señor superior,
deus supremo) e sería adorada polos habitantes do castro e a romana Xúpiter,
deus máximo oficial do Imperio Romano e, polo tanto, das xentes da villae de
Logrosa.
Logrosa está
situada preto das ribeiras do río Tambre (do céltico Tamara, coma o Támesis de
Londres) en territorio dos Celticos Supertamarcos (célticos
sobre o Tamara), o Tambre era a raia fronteiriza co territorio dos CelticosPraestamarcos (célticos embaixo do Tamara).
A treba dos Cilenos
xeograficamente ocupaba o sur do río Ulla. Aebura,
a devota castrexa, fixo a ofrenda ao deus Coso en territorio dos Celticos Supertamarcos a 25 km ao norte
dos lindeiros territoriais do seu populus
natal.
* (D)eo
. Coso Esoaegoe. A(?)is . Flavs
Victo(ri) s . v . l. m [8]
Ao
deus Coso Esoaegoe, A(?)is, fillo de Victor, cumpriulle gustoso o voto
merecido. No Museo de
Pontevedra.
 |
| Coso Esoaegoe de Romai Vello |
Atopada durante os labores de abrir unha
gabia para plantar cepas de viño no lugar do Peso (do latín pensum,
sitio de castigo, sacrificio, execución, axustizamento[9]) ao sur
do castro que linda coa igrexa de San Xián en Romai Vello, (Portas, Pontevedra), en territorio da treba (populus) dos Cilenos.
 |
| Millán no santuario do Peso, Romai Vello, visto dende o este |
 |
| O Peso, viña e penedos vistos dende o pe do castro |
Millán González-Pardo visitou O Peso no
1976, a carón da gabia encontrábanse uns penedos con pías artificiais que os
investigadores relacionaron, sen dúbida ningunha, con prácticas de sacrificio
na honra do deus Coso. Internándose no piñeiral cara o castro, localizaron a Capela da Rexila (hoxe en día só
puidemos intuír un muro en L no lugar, unha pista forestal que vén bordeando o
castro alterou a estrutura). Segundo un dito do lugar; no Peso había unha igrexa, que fora a de San Xulián, pro despois o
santo escapou pra Romai Vello[10],
o lugar do Peso encóntrase a 165 metros da igrexa de Romai Vello.
 |
| Cruz antefixa na Igrexa de Romai Vello |
A 3, 8 km de Romai Vello, en Curro
(Barro), a uns 200 pasos cara o nacente do desaparecido asentamento castrexo de
Os Castros[11],
atopouse nunhas obras de reforma, enterrada no presbiterio da igrexa de Santa
María, unha ara dedicada a un deus que García Alén e Millán González-Pardo
atribuíron a Coso (só se lía con claridade Domino,
o resto estaba repicado). Foi roubada durante o proceso de estudo[12]. O Castro de Leiro (Besamaño) atópase a 4 km. ao oeste de Romai Vello.
* Coso . M (arcus) Vegetianus . Fuscus .
v(otum) . s(oivit) [13]
(no Museo da Catedral
de Santiago) en Brandomil (Zas).
Apareceu na casa dun veciño. Uns anos antes aparecera unha ara aos Lares Viales
reutilizada como material de construción na casa reitoral de Brandomil. Segundo
@s veciñ@s Brandomil (a romana Grandimiro) é un pobo afundido. Intervencións
arqueolóxicas en Brandomil, revelan unha cidade romana de aproximadamente 25
hectáreas, con balneario, templete relixioso, vila. O castro está situado despois
da ponte medieval (en orixe; romana).
 |
| Coso de Oleiros (Silleda) |
 |
| Sansón desqueixando ao león na Igrexa de San Miguel de Oleiros |
* (De)o
Coso (.)otrego (..)inus [14] (no
Museo de Pontevedra) atopado por un veciño de Oleiros (Silleda) nunha igrexa, poida que na igrexa de San
Miguel de Oleiros onde no seu tímpano temos a escena de Sansón desqueixando a un león (XII), escena moi recorrente dos
templarios, especialistas cristianizadores da época. Oleiros dista de Prado -onde os templarios tiñan varias posesións- 4 km. Outra escea de Sansón desqueixando o león encóntrase no
tímpano da igrexa de Santiago de Taboada, no Camiño Xacobeo da Prata, a 2 km de
Prado.
A igrexa de San Miguel está illada do núcleo
da parroquia no extremo norte dunha carballeira,
situada sobre un leve outeiro
que preside unha planicie de máis 500 metros de terras de labor, dende a porta
da igrexa tense unha panorámica completa da zona; ao norte, a 370 m. da igrexa,
temos o Castro das Orelas, a 930 m. ao sur o Castro de Devesa (Castro Casasoa)
e a 1,5 km ao oeste o Castro de Montaz (Eira dos Mouros), no seu entorno
atópase a Cova dos Mouros e a Mámoa e petróglifos de Chao dos Petos.
 |
| Vista do Val de Oleiros dende San Miguel. Ao fondo o Castro Montaz |
A 500 m. da
igrexa localizábase unha cabeza cortada castrexa (sen dúbida de algún castro do
entorno) sobre unha columna a modo de cruceiro enriba do muro do Pazo de Marzá,
(a cabeza foi substituída por unha cruz).
 |
| Coso Oenaego de Torres de Nogueira |
* Coso Oenaego G(aius) Iul(ius) Nepus ex vot(o)[15]
(na casa de sr. Mancebo, Torres de Nogueira, San Mamede de Seavia,
Coristanco) Atopada na capela de San Roque -hoxe desaparecida- das Torres
de Nogueira, o seu focus[16]
foi modificado para servir de pía da
auga bendita.
 |
| Torres de Nogueira |
As Torres de Nogueira están
enclavadas no núcleo rural do mesmo nome, sobre unha lixeira elevación do
terreo, ao pe das Torres de Nogueira esténdese unha chaira de terras de labor
rodeada de montaña. Encóntrase a 2 km.
ao noroeste do castro das Croas de Seavia, a 2 km ao suroeste do castro do
Cotón de Centiña.
O
couto de Nogueira ten a súa orixe nas concesións que os abades beneditinos[17] de San Mamede de Seavia fixeron
durante a Baixa Idade Media á familia Bermúdez de Montaos. Dito Mosteiro de
Seavia é anexionado a San Paio de Antealtares entre o 1499 - 1500[18],
a concesión do couto de Nogueira será
denunciado entre outros no ano 1529 pola Reformador General de Valladolid da
orde dos beneditinos contra Francisco Bermúdez de Castro[19], conto que quedaría en
nada.
 |
| Coso de Meirás |
* Coso
Vdaviniago Q(uintus) V(…) C(…) ex
voto. Servía de base no altar do vello San Martiño de Meirás (Sada) [20]
. Hoxe no Museo de San Antón. A igrexa está situada a 800 metros ao sur do
Castro de Meirás.
 |
| Coso Calaevnio de Sta. Mª de Serantes |
* Coso
Calaevnio d . s . e. v. [21]
Encóntrase nun contraforte do
muro sur da igrexa de Santa María de
Serantes (Laxe).
No Corpus de Inscricións Romanas de
Galicia (ano 1991), pax. 183, sen máis comentarios e sen fotografía dela dáse
por desaparecida, máis Xavier Moure no seu formidable blog; O Noso Patrimonio, aporta unha fotografía da ara de Pablo
Sanmartín no mesmo sitio que se atopaba no 1960; no muro sur onde foi reutilizada
logo da remodelación da igrexa románica.
No muro norte da igrexa hai unha pedra coa
inscrición fundacional; data do 1162 e cruz templaria no centro.
Laxe pertencía ao condado de Traba, Fernando de Traba por esas datas foi o promotor do establecemento da Orde do Temple en Galicia.
Laxe pertencía ao condado de Traba, Fernando de Traba por esas datas foi o promotor do establecemento da Orde do Temple en Galicia.
 |
| Sta. Mª de Serantes. No contraforte do abside está a ara a Coso |
A igrexa de Serantes atópase no lugar de
Conlle, illada do núcleo rural, sobre unha pequena elevación do terreo dende
onde se ten unha ampla visión das terras de labor que conforman o val de
Serantes cruzado de sur a norte polo Río dos Cabalos (hidrónimo de interese
para este traballo) tamén coñecido polo de Sanamedio ou do Lago que na
desembocadura forma as Brañas Mouras e a praia de Laxe. O templo sitúase a 2,4
quilómetros do Castro de Lourido (no este) e a 1 quilómetro do recentemente
descuberto xacemento do Castrelo (no suroeste)[22].
 |
| Muro norte Sta. Mª de Serantes |
* D(eus) Cosvo s . e . s[23]
Atopada nun pedestal dun farol público en Viana do Bolo. Hoxe no Concello de Viana do Bolo.
Descubríronse tres aras dedicadas a Coso
na comarca de Porto (Portugal) e
oito nunha reducida zona de montaña na comarca
do Bierzo, segundo Olivares Pedreño; esta
acumulación de ofrendas votivas a Coso deberíase ao desenrolo masivo de
explotacións mineiras na zona nos primeiros séculos da nosa era (logo da
conquista romana) os procesos migratorios
dende a área galaica culminaron nun desprazamento do culto a Cosus ata esta
zona.[24]
Dedicantes
Como se fixo moitos anos despois na relixión católica coas
súas santidades, certos devotos galaicos (normalmente de clases dirixentes)
encargábanse persoalmente de erixir os altares aos seus deuses preferidos. No
caso de Coso foron maioritariamente homes excepto a ara atopada en Logrosa que
foi costeada pola cilena Aebura, claramente unha indíxena
galaica. O resto dos dedicantes son homes, na súa maioría galaicos cun nivel de
romanización leve, teñen soamente dous nomes e case todos, algún deles, de orixe
indíxena.
 |
| Cabeza cortada castrexa de Marzá. Hoxe sustituída por unha cruz |
Dous son lexionarios da Legio VII Gemina[25]
que tivo a súa base en León, un deles vexillari
(portaestandarte) con trianómina (tres nomes, o que indica que ten a cidadanía
romana) foi o que dedicou unha ara a Mars
Semnus Cosus en Denia (Alacant).
Epítetos
Vdaviniago, epíteto do Coso de Meirás. Blanca García-Albalat
[26] explícao
a través do acelt. Davio, queimar,
arder, entenderíase este cualificativo como o Ardente.
Esoaegoe[29] é o apelativo
do deus Coso de Romai Vello, Blanca García-Albalat relaciona a raíz Eso co deus galo Esus , Optimo, deus supremo na Galia, o
sobrenome galo do Xúpiter céltico.
Calaevnio, do Coso de Conlle (Serantes). Prósper sinala
a raíz kel que significa roca, protección
abrigo[30] coma
base de Calaevnio, enténdese que o
cualificativo sería o Protector.
Oenaego, do altar do deus Coso descuberto na capela de San Roque nas Torres de Nogueira. Blanca
García-Albalat [31]
incidirá no epíteto Oenaego que tería
a mesma raíz que o irlandés óenach que significa asemblea,
reunión.
 |
| Pax. 159 Los dioses de la Hispania Céltica |
Asemblea
As fontes
medievais irlandesas insisten sobre o carácter xurídico, relixioso e comercial
do óenach, a feira comarcal e/ ou
interprovincial na que, reuníanse as diferentes poboacións para pactar acordos,
dirimir conflitos, render culto a divindades comúns e establecer intercambios
matrimoniais e económicos. Outra característica desta festividade era a
celebración de concursos, especialmente de cabalos[32].
O óenach
é a festa total, sinala o tempo transitorio entre estacións dentro do ciclo
productivo agrícola; Imbolc (17 febreiro), Beltain (Maio- Xuño), Lugnashad (10
de Agosto) e Samain (1 de Novembro)[33]. O
óenach é, ademais, un espazo intercalar, fronteirizo, no que se reunían
diferentes comunidades e se daban cita múltiples relacións sociais (relixiosas,
xurídicas, económicas,….)[34] .
Na Galia celebrábase
o 1 de agosto o Concilium Galliarum
en Lugdunum (Lyon) era a asemblea de tódolos pobos galos.
 |
| Val de Torres de Nogueira |
Na Gallaecia
tamén temos asembleas onde se fan sacrificios ao deus da guerra, hai combates
entre guerreiros, concursos de cabalos, banquetes, bebida, música e baile. É a
mesma festa total que nos óenach irlandeses. Estrabón recolle as novas sobre
eles:
Comen principalmente chibos e sacrifican a
Ares chibos, cativos de guerra e
cabalos (….) Realizan tamén competicións ximnásticas, de hoplitas (soldados de
infantería pesada) e hípicas, con puxilato, carreira, escaramuza e combate en
formación (….) Coñecen tamén a cervexa. O viño bébeno en raras ocasións (….) As
viandas pásanse en círculo e á hora da
bebida danzan en corro ao son da frauta e trompeta, pero tamén dando saltos e
agachándose[35].
 |
| Cabalo galego |
Estas noticias
atribúense en grande medida a Posidonio (morto en torno ao 80 a. C.) a súa información
procedería de informes transmitidos
polas lexións romanas trala primeira expedición dirixida por Décimo Xunio BrutoO Galaico nestas terras galaicas no
ano 137 a.C.[36]
Os edificios para
os banquetes comunais como vimos arriba aparecen en varios castros, os bancos
corridos do banquete aparecen en castros como o de Briteiros, Santa Trega.. O
deus Ares dos pobos do norte ao que se refire grego Estrabón é o primitivo deus
da guerra grego, o Marte romano e, nestas terras; o deus Coso, o altar dedicado a Coso
Oenaego
de Torres de Nogueira deixa ben claro quen é o deus da asemblea.
Significado de Coso
 |
| Guerreiros galaicos |
B. Prósper busca
a raíz etimolóxica do deus Coso. Indagando no tronco común das linguas
indoeuropeas descubre o vocablo Consus, o primitivo deus etrusco ou
sabino e o deus galo e británico Mars Condatis (Mars do Marte romano)
que terían a mesma orixe co significado de acumulación,
reunión, amontoamento, conxunción,
confluencia. Consus na Gallaecia perdería o "n", pasaría do "ons"
a "os", evolución natural
nas linguas celtas e itálicas.[37] O deus latino Consus está relacionado
coa deusa Ops (deusa da fertilidade e a terra) e coa festa estival da
colleita[38],
os intercambios matrimoniais e os concursos ecuestres[39]. Na súa
honra celébranse as primitivas Consualia,
no centro do Circo Máximo, tódolos 21 de agosto e 15 de decembro desenterrábase o altar do deus Consus[40].
 |
| Marte e Venus |
Estrabón (que
nunca estivo na península ibérica) fai referencia a Ares para indicar o
carácter guerreiro dun deus dos pobos do norte sobre o que falara Posidonio, mais
polo carácter greco-romano de ambos autores ben é posible que consideraran ao
deus primitivo grego Ares máis acaído para a divindade das tribos dos galaicos
e cántabros -cualificados de indíxenas salvaxes e ateos polo imperio- e non
caeran no vínculo máis concordante cun Marte
primitivo itálico, relacionado (ademais da guerra) coa agricultura e a
fertilidade.
Ou con Consus,
cuxo altar estaba enterrado no Circo Máximo e era desenterrado na súa
festividade, relacionado tamén coa agricultura, as exhibicións de cabalos e os
consellos ou reunións. Ares era un deus impopular na Grecia antiga, foi
derrotado por Atenea, a deusa da guerra que adoran tódolos gregos, o noso Coso
é o deus da asemblea das trebas é un deus adorado polo pobo castrexo, a proba
máis clara e que se lle levantan altares na súa honra por todo o territorio
galaico. Por ese carácter popular está moito máis cerca do Marte romano e do
Consus latino que do Ares grego.
 |
| Val dende a igrexa de Sta. Mª de Serantes. Á esquerda o mar |
Segundo Bermejo[41] o
xeógrafo grego Estrabón ilústranos sobre o sacrificio de cabalos nos pobos do
norte de Hispania nuns rituais divinatorios en relación coa guerra, os xermanos
(pobo veciño do galo e, pódese dicir; primo
irmán do céltico) criaban cabalos
brancos en comunidade para o sacrificio, consideraban aos cabalos coñecedores
da vontade divina[42].
Logo destes sacrificios
ao deus Coso celebraríase a festa onde; …realizan
concursos (agones, segundo
Estrabón) sen armas e con armaduras e a
cabalo comprendendo o puxilato, a carreira, o combate en escaramuzas e en
bandas.[43]
 |
| Muralla e porta do castro de Castrelo en Serantes |
O cabalo ten suma
importancia nestas reunións ou asembleas dos pobos indoeuropeos, a festa romana
por excelencia das carreiras de cabalos eran as Ecurria. Celebrábanse na honra de Marte no Campo de Marte (Roma) do 27 de febreiro ao 13 de marzo[44].
Para todas estes
concursos; competicións ximnásticas, de
hoplitas (soldados de infantería pesada) e hípicas, con puxilato, carreira,
escaramuza e combate en formación, precisaríase unha grande extensión de
terreo chan, un gran espazo aberto e unha zona de boa visibilidade dende a que
realizar os sacrificios e contemplar o espectáculo, os lugares onde apareceron
as aras ao deus Coso no noso país, reúnen eses requisitos sobradamente.
 |
| A rapa das bestas. Sabucedo |
Os lugares onde se
atoparon as aras do deus Coso no noso país teñen semellante relevo e situación;
todos están preto de castros, todos están localizados nunha pequena elevación
do terreo dende o que se ten unha magnífica panorámica da planicie que hai diante.
 |
| Val de Romai Vello |
Esas chairas son,
hoxe en día, en tódolos casos, terras de labor, ben regadas polos regos ou ríos
que forman o val, zonas produtivas que serían para os poboadores dos castros as
súas terras de labor onde sementar e recoller o cereal para todo o ano. Logo da
colleita ese amplo e liso espazo é o ideal para as súas celebracións rituais e festivas
de agradecemento ao deus supremo, que protexe os alimentos e defende a treba; o
deus Coso. Como nas Consualia na
honra de Consus os festexos ao deus Coso coincidirían coa seitura e coa sementeira.
 |
| Coso de Brandomil |
A microtoponímia do
entorno onde se encontraban os altares de Coso poida que nos dean máis pistas
sobre esas celebracións castrexas, o río dos Cabalos que cruza de arriba a
abaixo o val de Serantes, O Petón do latín pensum,
sitio de castigo, sacrificio, execución, axustizamento… parece que nos ilustran
sobre aquelas prácticas, mais outros santuarios cristianizados onde non apareceron
aras ao deus Coso amosan serios indicios da súa presenza como no caso do
Outeiro dos Poldros.
As aras do Peso e
Logrosa foron atopadas enterradas preto do seu santuario, como no caso do itálico
deus Consus, o altar de Coso é enterrado logo das celebracións
relixiosas na zona de santuario, esperando pola seguinte festa na súa honra
para ser desenterrado.
Dende os santuarios do deus Coso os dirixentes
das trebas e os membros da asemblea disfrutarían da celebración relixiosa e
festiva na honra da divindade suprema do pobo e ordenarían as secuencias de asemblea,
ritos, xogos, banquetes e bailes, a festa total, algo moi semellante, salvando
as distancias cronolóxicas, ás nosas romarías de hoxe en día.
Ata sempre e bo proveito, celsomagarinhos@gmail.com
Autor: Celso Alberte Magariños Costas
Compostela, 2 de marzo de 2016
Autor: Celso Alberte Magariños Costas
Compostela, 2 de marzo de 2016
[1] Pax. 65 a 67. A Galicia Celta.
[2] Pax. 20. Las rutas sagradas de Galicia
[3] Pax. 66 A Galicia Celta
[4] Pax. 434. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[5] Pax. 427. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[6] Pax. 73. Corpus de Inscripcións Romanas de
Galicia I.
[7] Pax. 383. El culto a Santa Eulalia y la
cristianización de Gallaecia.
[8] Pax. 305. Corpus de Inscripcións Romanas
de Galicia II.
[9] Pax. 98. Dos dedicaciones y altares de
Cosus en la provincia de Pontevedra
[10] Pax. 98. Dos dedicaciones y altares de
Cosus en la provincia de Pontevedra
[11] Pax. 111. Dos dedicaciones y altares de
Cosus en la provincia de Pontevedra
[12] Pax. 121 e ss. Dos dedicaciones y altares
de Cosus en la provincia de Pontevedra
[13] Pax. 111. Corpus de Inscripcións Romanas
de Galicia I.
[14]
Pax. 237. Una ofrenda votiva dedicada al dios
Cosvs procedente de Oleiros (Silleda, Pontevedra)
[15] Pax. 179. Corpus de Inscripcións Romanas
de Galicia I.
[16] Os focus son
os buraquiños (a maioría tiñan tres) típicos destes altares, localizábanse na
parte superior das aras, neles queimaban follas de loureiro ou outras plantas
para facer os ritos de petición de favores divinos.
[17] Os abades do pequeno Mosteiro de Seavia
non tiñan moi boa sona na casa central dos benedictinos de Valladoliz, eran
acusados de ter fillos e de ser público "renegador de Dios, de los santos
e perjuro", abandonar os claustros para ir de festa e demais caralladas.
Pax. 25. Opus Monasticorum
[18] Pax. 786. Os documentos baixomedievais do Mosteiro de
San Mamede de Seavia custodiados no arquivo de San Paio de Antealtares
[19] Pax.66. Opus Monasticorum
[20] Pax. 41. Corpus de Inscripcións Romanas de
Galicia I.
[21] Pax. 183. Corpus de Inscripcións Romanas
de Galicia I.
[22] PXOUM Concello de Laxe; http://www.concellodelaxe.com/portalcidadan/listado_descargas.php?id_categoria=429&id_seccionweb=10
[23] Pax. 246. Guerra y religión en la
Gallaecia y la Lusitania antiguas
[24] Pax. 239. Una ofrenda votiva
dedicada al dios Cosvs procedente de oleiros (Silleda, Pontevedra)
[25] Pax. 259 e ss. Guerra y religión en la
Gallaecia y la Lusitania antiguas
[26] Pax. 261. Guerra y religión en la
Gallaecia y la Lusitania antiguas
[27] Pax. 226 e ss. Lenguas y religiones
prerromanas del occidente de la Península Ibérica
[28] Prósper considera a Coso como un deus da
confluencia, todos os seus epítetos estarían relacionados con cursos de auga
que conflúen, co triangulo de terra que se forma na zona do santuario (pax. 250
e ss.). Temos que dicir que en ningún dos lugares que estudiamos se dá esa
circunstancia.
[29] Pax. 262 e ss. Guerra y religión en la
Gallaecia y la Lusitania antiguas.
[30] Pax. 228. Lenguas y religiones prerromanas
del occidente de la Península Ibérica
[31] Pax. 283. Guerra y religión en la
Gallaecia y la Lusitania antiguas.
[32] Pax. 430. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[33] Pax. 21. Las rutas sagradas de Galicia
[34] Pax. 430. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[35] Pax. 433. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[36] Pax. 433. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[37] Pax. 252. Lenguas y religiones prerromanas
del occidente de la Península Ibérica.
[38] Pax. 248 e ss. Lenguas y religiones
prerromanas del occidente de la Península Ibérica.
[39] Pax. 431. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[40] Pax. 116. Diccionario de mitología griega
y romana
[41] Pax. 120 e ss. Sociedade e relixión na
Galicia Antiga.
[42] Pax. 122 e ss. Sociedade e relixión na
Galicia Antiga.
[43] Pax. 137-138. Sociedade e relixión na
Galicia Antiga.
[44] Pax. 432. Los pueblos de la Galicia
Céltica.
[45] Pax. 129. Dos dedicaciones y altares de
Cosus en la provincia de Pontevedra
Bibliografía
GARCÍA FERNÁNDEZ-ALBALAT, B. Las rutas sagradas de Galicia.
Perduración de la religión celta de la Galicia Antigua en el folclore actual,
Deputación da Coruña, A Coruña, 1999.
GARCÍA FERNÁNDEZ-ALBALAT, B. Guerra y religión en la Gallaecia y la Lusitania antiguas, Ediciós do
Castro, Sada, 1990.
BALBOA SALGADO, A. A
Galicia Celta, Edicións Lóstrego, Santiago de Compostela 2007.
BERMEJO BARRERA, J.C. Mitología
y mitos de la Hispania prerromana II, Editorial Akal, Madrid, 1989.
BRAÑAS ABAD, R. Los pueblos de la Galicia Céltica, Ediciones
Akal, Madrid, 2007.
BERMEJO BARRERA, J.C. Sociedade
e relixión na Galicia Antiga, Edicións Lóstrego, Santiago de Compostela, 2008.
PEREIRA MENAUT, G. Corpus de Inscripcións Romanas de Galicia I e II, Consello de Cultura
Galega, Santiago, 1991.
OLIVARES PEDREÑO,
J.C. Una ofrenda votiva dedicada al dios Cosvs procedente de Oleiros
(Silleda, Pontevedra). Revista Palaeohispanica
nº 14, Zaragoza, 2014.
OLIVARES PEDREÑO,
J.C. Los dioses de la Hispania Céltica, RAH - Universidad de Alicante,
Alicante, 2002.
PENA GRAÑA, A. Entronizaciones reales celtoatlánticas. Anuario
Brigantino, nº 27, Betanzos, 2004.
GRIMAL. P.
Diccionario de mitología griega y romana, Ediciones Paidós Ibérica, S.A.
Barcelona, 1981.
PRÓSPER, B.M. Lenguas
y religiones prerromanas del occidente de la Península Ibérica, Ediciones
Universidad de Salamanca, Salamanca, 2002.
VEIGA ALONSO,
V.M. A LINGUA
GALEGA, HISTORIA E ACTUALIDADE. ACTAS DO I CONGRESO INTERNACIONAL. Os documentos baixomedievais
do Mosteiro de San Mamede de Seavia custodiados no arquivo de San Paio de
Antealtares Pax. 785-7. Consello de Cultura Galega - ILG, Santiago de
Compostela, 2004.
MUÑIZ COELLO, J. Los miembros de la asamblea céltica. Notas para su estudio. Revista Iberica nº3, Universidad de la Rioja, Logroño, 2000.
MUÑIZ COELLO, J. Los miembros de la asamblea céltica. Notas para su estudio. Revista Iberica nº3, Universidad de la Rioja, Logroño, 2000.
MILLÁN
GONZÁLEZ-PARDO, I. e GARCÍA ALÉN, A. Dos dedicaciones y altares de Cosus en la
provincia de Pontevedra, Museo de Pontevedra XXXIV, Pontevedra, 1980.
LOPÉZ VÁZQUEZ,
J.M. Opus Monasticorum, Xunta de Galicia, iacobus.org/documentos/opus1.pdf
ARMADA PITA, X-L. El culto a Santa Eulalia y la cristianización de
Gallaecia: Algunos testimonios arqueológicos, Universidad de Sevilla, Sevilla,
2003.
