Vén de....
As orixes da Compaña
Parece indubidable que a nosa cultura da morte contén
elementos antiquísimos; a cabaza imitando unha cabeza cortada, os ritos para evitar os males dos mortos, as ánimas, A
Compaña..., mais que se oculta tras estas manifestacións culturais?, de onde
ven a esencia que sostiñan estas crenzas?, por qué estes ritos?.
Tradicións e mitoloxía célticas
O equivalente da Compaña en Irlanda é o Fairy Host, nas rexións
altas de Escocia chámase Sluagh (significa xente, compañía,
exército), e no País de Gales; Toili[1]
A Compaña, á que
os campesiños do norte de Escocia denominan Sluagh, din que a compoñen os
espíritos das persoas mortas, e que a veces vese voando ou camiñando coma os
vivos[2].
En Irlanda, fronte a
costa de Munster, seica nas noites de lúa as almas dos mortos pódense ver sobre
as rocas do Illote de Skellig, en dirección da mítica Terra da Xuventude.
A mitoloxía irlandesa fálanos da Fairy Host (do Outro
Mundo) ,coma a Compaña, aparécese na
casa de alguén que vai morrer o cal pasa formar parte da hoste. Tamén en
relatos irlandeses dise que algunhas persoas viron a hoste.
No relato A aventura
de Nera escrito sobre o s. VIII, os side (membros da Fairy Host)
relaciónanse cos vivos, axúdanse mutuamente de distintas formas para conseguir
os seus fins; pero tamén pódense facer dano unhas aos outros. Son dous mundos coetáneos, reais; aínda que
separados pola fronteira da morte. A entrada a este mundo sitúase sempre nos
dolmens.
Procopio, no século VI, relata que os habitantes de Armórica (Bretaña) -patria de Asterix e Obelix- crían que os mortos reuníanse determinadas noites á beira do mar para que os pescadores os levasen en embarcacións ata a illa do Máis Alá, a que chamaban Brittia (Britania), os pescadores eran sacados das súas casas e obrigados a remar en embarcacións onde non se vía a ninguén pero se oía a voz do que mandaba, e pronunciaba os nomes dos que debían desembarcar nunha illa (a escena recorda o Mito de Caronte, o barqueiro dos mortos gregos), isto acontecía no Fisterre bretón en La Pointe du Raz.
Procopio, no século VI, relata que os habitantes de Armórica (Bretaña) -patria de Asterix e Obelix- crían que os mortos reuníanse determinadas noites á beira do mar para que os pescadores os levasen en embarcacións ata a illa do Máis Alá, a que chamaban Brittia (Britania), os pescadores eran sacados das súas casas e obrigados a remar en embarcacións onde non se vía a ninguén pero se oía a voz do que mandaba, e pronunciaba os nomes dos que debían desembarcar nunha illa (a escena recorda o Mito de Caronte, o barqueiro dos mortos gregos), isto acontecía no Fisterre bretón en La Pointe du Raz.
 |
| A Barca de Dante nos infernos. Delacroix |
En Ferrol recolleuse hai anos un relato popular sobre a
Compaña que se embarca nunha buceta para poder cruzala ría. Contan que a
Compaña tiña o seu cuartel xeral no
Illote de Noro (NE de Salvora) ou no alto do monte de Curro e da Galleira
(tamén en Sálvora). [3].
En Noalla (Sanxenxo) din que a Compaña penetra no mar camiñando sobre as augas[4].
Os Sluagh foron descritos no folclore
gaélico-escocés coma a hoste dos mortos non perdoados, os máis tremendos e
impresionantes de todos os seres sobrenaturais de Escocia. Soen ser vistas de
noite, rodeada coma a Compaña de brillantes luces, xeralmente voan ou escorregan
case a ras de terra. Igualiño ca nosa terra, só aqueles que posúen the second sight (especie de
ultra-visión), poden ver a Sluagh,
estes o que ven, ás veces, é o preludio do funeral dalgún veciño. Se algún
camiñante é sorprendido pola procesión da Sluagh,
pode ser obrigado a seguir con eles en contra da súa vontade ata a madrugada,
cando é abandonado en calquera lugar.[5]
No simbolismo céltico atopamos escenas de procesións de
mortos que confirman as referencias da mitoloxía céltica, no interior do Caldeiro de Gundestrup [6]
(atopado no norte de Dinamarca na Idade de Ferro) de indiscutible influencia
céltica, observamos a representación da procesión de guerreiros que camiñan
cara o can (animal que sintoniza coa
morte), presidindo a secuencia, unha gran figura, o deus dos mortos, encárgase
de introducir no caldeiro aos guerreiros mortos que regresan á batalla
reconvertidos en guerreiros a cabalo, unha serpe (animal asociado co mundo de
ultratumba) precede á procesión de cabaleiros onde o primeiro xinete ten un casco decorado cun
corvo. Ambas escenas están separadas pola árbore da vida signo de resurrección
(de tanta importancia na relixión xermana e cristiana).
 |
| Escena do Caldeiro de Gundestrup |
Na Diadema de Ribadeo ou Mones[8]
-datada como o Caldeiro de Gundestrup nos .S. I-II a.C.-, outra vez, aparece o
caldeiro da resurrección levado por guerreiros paxaro nun ambiente acuático, as
armas neste caso son puramente galaicas(cascos, puñais, lanzas e caetra) é
outra escena da viaxe ao Outro Mundo. A diadema pertenceu, sen dúbida, a un
destacado membro da comunidade castrexa, un dirixente que guiaba aos seus
guerreiros á batalla, ao triunfo ou ao Máis Alá céltico.
O guerreiro celta non teme á morte, sabe que vai a un mundo máxico,
cheo de praceres, por iso son feroces no combate, por iso algunhas confrarías
de guerreiros loitan nus, só coa pel tatuada e as súas armas. Iso si, o
guerreiro debe preservar a súa cabeza sen ela non poderá acceder ao Alén.
A forma de paxaro que adopta a alma despois da morte era
tamén unha crenza moi estendida nas Illas Hébridas (Escocia). Pero tamén entre
os bretóns[9]
 |
| Diadema de Ribadeo |
 |
| Morte de Cuchulainn |
 |
| Casco de Ciumesti |
Mitoloxía e tradicións xermánicas
A cultura dos pobos xermánicos teñen moitas semellanzas coa
céltica, por algo foron pobos veciños durante séculos. A máxima divindade dos
xermanos é Wodán, na súa forma
escandinava (Odín), na súa
forma inglesa (Woden) significa furor sagrado. Wodan
é o rei dos deuses, o gran mago-druída, deus do sol do día e do sol da noite,
deus dos guerreiros e deus dunha parte dos mortos, é o deus correspondente ao
Zeus dos gregos, o Xúpiter dos romanos, o Dagda celta dos irlandeses, o Lug
entre galos e galaico-lusitanos[11].
O pobo suevo (un dos pobos xermánicos) ocupou a Gallaecia nos comezos do século V, a súa pegada na toponimia, nas tradicións e folclore galego é notoria, non en van o Reino Suevo da Gallaecia durou case 200 anos. Séculos máis tarde, os guerreiros de Odín voltarán á nosa terra, dende o século IX ata o XII, as incursións viquingas deixarán a súas pegadas de expolio e furor, mais esa é outra historia.
O pobo suevo (un dos pobos xermánicos) ocupou a Gallaecia nos comezos do século V, a súa pegada na toponimia, nas tradicións e folclore galego é notoria, non en van o Reino Suevo da Gallaecia durou case 200 anos. Séculos máis tarde, os guerreiros de Odín voltarán á nosa terra, dende o século IX ata o XII, as incursións viquingas deixarán a súas pegadas de expolio e furor, mais esa é outra historia.
Na mitoloxía xermánica os mortos tamén seguen vivindo entre
os vivos, Enrique Bernárdez fálanos dunha montaña sagrada en Islandia onde
vivían os mortos: Estes lugares soen
estar preto da morada dos vivos, próximos á granxa, ao poboado. Unha parte da
familia está viva e habita en casas; outra está morta e a súa casa é a tumba, o
monte sagrado ou o cemiterio[12].
Un poema heroico, O Segundo Canto de Helgi, fálanos do acontecido trala morte de este. Enterrárono nun túmulo, mais á noite seguinte unha escrava da esposa foi alí e viu a Helgi cabalgando cara o túmulo con outros homes, a escrava pregúntalle a Helgi se está desvariando e este contéstalle que non. Os mortos enterrados no seno da familia, aínda se comunican cos seus seres queridos durante un tempo[13].
Un poema heroico, O Segundo Canto de Helgi, fálanos do acontecido trala morte de este. Enterrárono nun túmulo, mais á noite seguinte unha escrava da esposa foi alí e viu a Helgi cabalgando cara o túmulo con outros homes, a escrava pregúntalle a Helgi se está desvariando e este contéstalle que non. Os mortos enterrados no seno da familia, aínda se comunican cos seus seres queridos durante un tempo[13].
 |
| Odín (Wodan) |
Outro detalle curioso que coincide coa profilaxes ante a
morte; Alguén morto en lugar infrecuente dentro da casa debe saír dela por
calquera sitio que non sexa a porta, normalmente rompendo a parede. Deste
xeito, o posible draugr non sabería por onde volver a entrar[15].
Na nosa terra, débense tapar todos os orificios do cadáver para que o alento ou
espírito non volva ao corpo, tamén, logo de facer o rito para sacar o meigallo,
ou para combater o mal do aire dun defunto, débese volver por un camiño
diferente ao de ida.
Os celtas crían na inmortalidade da alma[16].
Na cultura céltica, a través da mitoloxía irlandesa, sabemos do sid, , significa paz, é coas Illas
Marabillosas ou Illas das Mulleres,.. o
Alén, o Outro Mundo. As mámoas son a súa porta de entrada, no sid moran os
mortos máis os antigos habitantes de Irlanda; os Fomoré e os Tuatha De Danann[17].
Na nosa terra nas mámoas e castros viven os mouros, os antigos habitantes de
Galicia. No Samaín as portas do sid ábrense e é posible a comunicación entre os
vivos e os habitantes do Alén. Igualiño que na noite de Santos na nosa terra.
 |
| Hermerico, primeiro rei suevo da Gallaecia |
Os mortos podían ir basicamente aos seguintes sitios:
- Ao Valhala, os guerreiros consagrados a Odín (Wodan) e pertencentes á
aristocracia.
- A deusa Freya encargábase da outra metade en combate, aos
que transportaba ao Fólkvang, onde tamén ían, probablemente,
algunhas mulleres novas.
- A Hel
ían os que morrían de vellez ou enfermidade, así como os nenos; ao mesmo
tempo, o morto podía seguir vivindo na tumba, ou nun lugar chamado Helgafel.
O Valhala é o Alén
xermánico dos guerreiros einheriar
gobernados directamente por Odín (Wodan ).
O Valhala é un
inmenso palacio de muros resplandecentes, del flúen unha vintena de ríos. Tan
grande é que ten cinco centenares e catro decenas de portas. Ante a gran sala,
cuxo teito está cuberto con escudos dourados,
atópase a árbore dorado Glasir. Para acceder
ao Valhala tiñas que estar consagrado a Odín e a ferida de lanza, arma de Odín
(igual que a do céltico Lug) debía de formar parte de calquera ritual
relacionado con estas sociedades e podía facerse incluso, despois da morte.
Grandes heroes e reis que eran amigos de
Odín atopan a morte en combate porque o deus quere telos a seu carón, aínda
que eles confiaban na súa protección para sobrevivir á loita.
As valquirias,
disfrazadas de corvos e aguias, elixen aos guerreiros durante o combate,
sobre todo aos que miran cara o ceo. Elas mesmas os reciben ante as portas do
Valhala e lle ofrecen unha bebida, seguramente hidromel (bebida antiquísima
duns 13 º de alcohol resultado da fermentación dunha mestura de auga e mel).
Unha vez no Vahala son as valquirias as encargadas de servir aos guerreiros, o
ocio destes son os mesmos que en vida, aínda que ao tratarse agora dun mundo
sobrenatural as feridas curan axiña[18].
 |
| Valhala |
Ao pazo de Fólkvang (Prado das Xentes) a deusa Freya levaba
os guerreiros mortos en combate, os campesiños mortos na loita coma bos
soldados. Freya é a deusa da fertilidade, do amor, o sexo e a morte, pode
converterse en paxaro, ou en xeral, cambiar de forma. Esta relación das deusas
da fertilidade coa morte existe en tódalas partes e dende os tempos máis
antigos[19]
Entre os elementos chamánicos do paganismo escandinavo está
a posibilidade de falar cos mortos para conseguir información, e en algún caso,
nárrannos viaxes ao Máis Alá.
Os xermanos, coma tantos outros pobos, pensaban que a outra
vida era unha simple variante desta, do xeito que, unha vez mortas, as persoas
seguían facendo o mesmo que antes aínda que dalgunha forma especial, rara; por exemplo, un guerreiro
podía morrer cada noite en combate e ao día seguinte estar tan contento e
dedicado á bebida. I é que nos mundos sobrenaturais as cousas son iguais no
esencial, aínda que hai algunhas que na nosa vida terreal son imposibles[20].
Os ritos funarios dos xermanos é variado; inhumación,
cremación e enterramentos en barco.
A imaxe do barco vén da Idade de Bronce, simboliza a viaxe
ao Máis Alá. Coma os celtas os xermanos crían no poder das augas para o camiño
ao Máis Alá.
Na Idade Media, dende Alemania espallouse polas aldeas do
norte, oeste e centro de Europa o que se chamou a Cacería Salvaxe, era unha
procesión de mortos, algúns a cabalos, cans e cervos que percorrían as noites
anunciando unha futura catástrofe, como unha praga, unha guerra, ou a morte
daquel que mirara a procesión. Críase que estaba liderada por unha persoaxe
histórica ou lendaria, segundo a zona onde se aparecía, podía ser comandada por
Teodorico O Grande, Carlomagno, o rei Arturo, o deus guerreiro céltico Nuada ou o mesmísimo Wodan (Odín).
Varios autores ven na Valhala de Wodan a orixe da Cacería
Salvaxe, tamén hai quen pensa que a nosa Compaña ten un percorrido semellante á
Cacería Salvaxe e que ben puidera ser
unha das súas orixes. Pese a que a nosa
Compaña non ten ese carácter bélico e monteiro da Cacería Salvaxe (a nosa
Compaña é moito máis pacífica, ata ofrece pan aos vivos -ollo non llo collades!!-)
o paso do tempo puido acougar o seu espírito guerrilleiro.
Conclusións:
O culto aos mortos en Galicia é unha constante dende tempos
inmemoriais, os monumentos megalíticos, como observamos, agachaban uns ritos relacionados coas divindades do Alén. As estatuíñas e ídolos das mámoas de
Dombate, de Parbuxeira, da Cova da Moura..., amosan vestixios destas crenzas xa no
Neolítico.
O pobo galaico gardou na súa memoria colectiva, dende tempos
remotos, a concepción da morte que a relixión dos pobos habitantes da Gallaecia
(a cultura megalítica, a céltica, a sueva,..) promulgou cunhas características
semellantes:
Os mortos seguían con nós en ese mundo paralelo e
marabilloso.
As procesións de guerreiros mortos é unha constante no imaginario
do Alén entre os pobos célticos e xermanos que se desliza ata o medievo.
A visión da Compaña é un feito indiscutible entre as xentes
de todo o territorio que conformou o Reino da Gallaecia.
Segundo se
recolle no imprescindible blog Fror na Area a verba estantiga procede dum anterior HOSTE ANTIQUA
'exército antigo' (feminino, e nom como as vezes se di do masculino HOSTIS
ANTIQUUS 'o antigo inimigo, o demo'), nome que se achega moito ao nome co que
este mito é conhecido em alemám (Wilde
Heer, Wütende Heer).
Tres animais ventan e guíannos ante a morte; o can, a serpe
e o corvo.
Entre eles o corvo é quen ten máis sona na relación coa
morte, anuncia a morte, guía aos moribundos, os corvos son os ollos da
divindade da morte, na relixión céltica a propia divindade disfrázase ou
transfórmase en corvo para conseguir o seu obxectivo.
A igrexa cristianizou o concepto das ánimas -dos mortos
viventes- cargándolle o castigo de penar ata conseguir o perdón divino e o
seu descanso cristián. A cultura popular, aínda hoxe en día, desminte esa falsa
teoría, as ánimas son os mortos, teñen poderes extraordinarios, son coma nós, bos e malos, e viven na parte da parroquia non habitada, sen máis, é unha cousa
natural coma a vida mesma.
É por iso que no Samaín (o fin de ano céltico) -a noite de Santos- hai que aproveitar que as follas comezan a morrer, as castañas a caer e as portas do Alén ábrense para festexar cos nosos defuntiños a boa vida de aquí e de acolá.
Ata sempre e bo proveito, anosahistoria1@gmail.com
É por iso que no Samaín (o fin de ano céltico) -a noite de Santos- hai que aproveitar que as follas comezan a morrer, as castañas a caer e as portas do Alén ábrense para festexar cos nosos defuntiños a boa vida de aquí e de acolá.
Ata sempre e bo proveito, anosahistoria1@gmail.com
Bibliografía
MARCIANES CASTRO, M. O río do esquecemento. Identidade
antropolóxica de Galicia. Edicións Xerais S.A. Vigo, 2003.
ALBERRO, M. Os
celtas da antiga Gallaecia, Editorial Toxosoutos, S.L. Noia, 2004
BALBOA SALGADO, A. Gallaecia nas fonte clásicas, USC.
Compostela, 1996.
MADIANES CASTRO, M. Loureses. Antropoloxía dunha parroquia
galega. Editorial Galaxia, Vigo, 1984.
TARRÍO FERNÁNDEZ, J. A. Cultura,
educación e tradicións populares en Galicia, Ediciós do Castro, Vigo, 1989.
BERNÁRDEZ SANCHIS, E. Los mitos germánicos, Alianza Editorial, S.A. Madrid, 2002.
BALBOA SALGADO, A. A Galicia Celta, Edicións Lóstrego. Santiago de Compostela, 2007.
BALBOA SALGADO, A. A relixión, Edicións Lóstrego, Santiago de Compostela, 2002.
LISÓN TOLOSANA, C. Brujería, estructura social y simbolismo en Galicia. Akal Editor, Madrid, 1983.
DUMÉZIL, G. Los dioses de los germanos, Siglo Veintiuno Editores, S.A. México, 1973.
VÍTOR VAQUEIRO. Mitoloxía de Galiza, Editorial Galaxia, 2011.
LÓPEZ PEREIRA, X.E. Cultura, relixión e supersticións na Galicia sueva, Universidade da Coruña, 1996.
ALONSO ROMERO, R. Creencias y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones, Consellería de Pesca, Marisqueo e Acuicultura, Compostela, 1996.
EDUARDO MARAGOTO,
JOÃO AVELEDO e VANESSA VILAVERDE, Em companhia da morte, DVD, Filmes de Bonaval.
Compostela, 2011.
GREEN, MIRANDA JANE. Mitos
celtas.Ediciones Akal, Madrid, 2001
[1] Pax. 106. Os celtas da antiga Gallaecia
[4] Pax 167 Creencias
y tradiciones de los pescadores gallegos, británicos y bretones
[5] Pax. 107. Os Celtas da antiga Gallaecia
[6] Pax. 84 e ss. A Relixión.
[7] Pax. 87.
Mitos Celtas. Miranda Jane Green
[8] Pax. 89
e ss. A Relixión
[10]Pax. 66. Mitos Celtas. Miranda Jane Green
[12] Pax. 79. Los mitos germánicos
[13] Pax79. Los mitos germánicos
[14] Pax.
81. Los mitos germánicos
[15] Pax.
81. Los mitos germánicos
[16] Pax. 78. A Galicia Celta. A relixión.
[17] Pax. 79 A Galicia Celta. A relixión
[18] Pax87. Los mitos germánicos
[19] Pax. 177. Los mitos germánicos
[20] Pax. 82-84. Los mito germánicos
[21] Pax. 113-114 Los mitos germánicos
Ningún comentario:
Publicar un comentario